Założenia dotyczące kontynuacji działalności a uwarunkowania wycen przedsiębiorstw na potrzeby sprzedaży w postępowaniu upadłościowym.
Wśród materiałów służących wycenom przedsiębiorstw, w ramach Powszechnych krajowych zasad wyceny (PKZW) Polskiej Federacji Stowarzyszeń Rzeczoznawców Majątkowych, znajduje się Krajowy Standard Wyceny Specjalistyczny „Ogólne zasady wyceny przedsiębiorstw” odnoszący się do kwestii założenia, bądź nie, kontynuacji działania:
„6.2. Wycena odbywa się na podstawie jednego z następujących założeń:
6.2.1 Założenie kontynuacji działalności – przyjmuje się, że wyceniane przedsiębiorstwo dysponuje zorganizowanym, zdolnym do generowania dochodu zespołem aktywów, zasobów ludzkich oraz nie występuje bezpośrednie zagrożenie zaprzestania działalności.
6.2.2. Założenie likwidacji działalności w sytuacji nieprzymusowej – przyjmuje się, że aktywa są sprzedawane w rozsądnym przedziale czasu w celu uzyskania możliwie najwyższych wpływów z ich sprzedaży.
6.2.3. Założenie likwidacji działalności w sytuacji przymusowej – przyjmuje się, że aktywa są sprzedawane w możliwie najkrótszym czasie, co często powoduje uzyskanie niższych wpływów niż w sytuacji nieprzymusowej.
6.2.4. Założenie likwidacji zbędnych aktywów – przyjmuje się, że sprzedawana jest zorganizowana część mienia wchodząca w skład majątku przedsiębiorstwa.”
Które założenie powinno się przyjąć w przypadku przedsiębiorstw w upadłości biorąc pod uwagę różnorodność stanów wskazanych w pierwszej części artykułu? Zacznijmy od tego, że przy sprzedaży przedsiębiorstwa w upadłości, w pierwszej kolejności powinna być podjęta próba sprzedaży przedsiębiorstwa w całości, więc co do zasady nie byłoby właściwe założenie likwidacji zbędnych aktywów (6.4.2.)
Nie jest też celem upadłości zlikwidowanie przedsiębiorstwa (działalności) (6.2.1. i 6.2.2.), a jedynie zlikwidowanie podmiotu prowadzącego to przedsiębiorstwo. Rozróżnienie przedsiębiorstwa od podmiotu prawnego, które prowadzi dane przedsiębiorstwo jest kluczowe dla zrozumienia podejścia do wyceny. Przydatne też będzie w tym miejscu przybliżenie obowiązującej w rachunkowości zasady równowagi bilansowej i przyczyn jej powstania. Zasada ta powstała w czasach średniowiecza.
Chodziło o narządzie do mierzenia przyrostu majątku osób prowadzących handel czy produkcję. Samo zwiększenie przychodów i sumy aktywów nie musiało oznaczać zwiększenia majątku, ponieważ mogło za tym iść zwiększenie zobowiązań. Dopiero wartość aktywów pomniejszona o zobowiązania mówiła o prawdziwym stanie majątku takiego kupca czy rzemieślnika. Przekształcenie tej obserwacji prowadziło do ujęcia jej w zasadę, że wartości aktywów musi odpowiadać suma źródeł ich finansowania – obcych i własnych, a prawdziwa wartość przedsiębiorstwa dla właściciela (jako narzędzia do badania zwiększania lub zwiększania się majątku) to suma wartości aktywów pomniejszona o zobowiązania.
Wracając do wątku głównego…
… upadłość jest ogłaszana w przypadku tych podmiotów, których struktura finansowania została zaburzona i nie są w stanie już zagwarantować finansowania tzn. regulować zobowiązań. Dobrym przykładem na rozdzielność „przedsiębiorstwa” i podmiotu prowadzącego działalność może być przypadek Huty Częstochowa. W związku z problemami finansowymi kilka miesięcy temu została ogłoszona przez Sąd jej upadłość, a w ostatnich kilkunastu tygodniach można obserwować doniesienia medialne dotyczące toczącego się procesu nabycia tego przedsiębiorstwa przez nowego nabywcę.
Należy przy tym zaznaczyć, że nie zakończyło się jeszcze postępowanie upadłościowe podmiotu ISD Huta Częstochowa, będącego jeszcze wcześniejszym właścicielem, którego upadłość była ogłoszona jeszcze w 2019 roku. Oznacza to, że obecnie trwają postępowania upadłościowe dwóch podmiotów prawnych prowadzących Hutę Częstochowa – dotychczasowego i poprzedniego, podczas gdy samo przedsiębiorstwo Huty Częstochowa ma szanse na nabycie przez nowego właściciela i prowadzenie przez niego działalności. Mimo pewnego skomplikowania prawno – formalnego, może to być dobry przykład na to jak należy patrzeć na przedsiębiorstwa podlegające wycenie i sprzedaży w postępowaniach upadłościowych.
Kluczowa jest świadomość, że w przypadku postępowań upadłościowych następuje rozłącznie się przedsiębiorstwa, czyli zespołu aktywów i praw służących prowadzeniu działalności od podmiotu prowadzącego to przedsiębiorstwo, posiadającego określoną podmiotowość prawną, który to właśnie podmiot posiadał zobowiązania, których nie był w stanie uregulować w ramach normalnego funkcjonowania.
Wycena przedsiębiorstwa w postępowaniu upadłościowym nie musi zakładać jego likwidacji
Sprzedaż takiego przedsiębiorstwa daje szanse na jego nowy start z nową zdrową strukturą finansowania (bez obciążających, historycznych zobowiązań). Celem więc upadłości jest likwidacja podmiotu prawnego prowadzącego przedsiębiorstwo z racji braku możliwości udźwignięcia swoich zobowiązań, ale nie likwidacja samego przedsiębiorstwa. Wynika to z założeń prawa upadłościowego ujętych w art. 2. Ust. 1 prawa upadłościowego: „Art. 2. 1. Postępowanie uregulowane ustawą należy prowadzić tak, aby roszczenia wierzycieli mogły zostać zaspokojone w jak najwyższym stopniu, a jeśli racjonalne względy na to pozwolą – dotychczasowe przedsiębiorstwo dłużnika zostało zachowane.” (podkreślenie i pogrubienie dodane przez autora).
Celem upadłości jest likwidacja podmiotu prawnego m.in. poprzez sprzedaż jego aktywów, czyli często całego przedsiębiorstwa, a nie likwidacja przedsiębiorstwa. Na podstawie tego można wnioskować, że co do zasady wycena przedsiębiorstwa na potrzeby postępowania upadłościowego nie powinna automatycznie oznaczać przyjęcia założenia likwidacji działalności (przedsiębiorstwa). W tym miejscu należy zaznaczyć, że rozpatrywane tutaj założenie o kontynuacji działalności przedsiębiorstwa na potrzeby wycen przedsiębiorstw do celów przeprowadzenia postępowania upadłościowego, nie należy utożsamiać z założeniem o kontynuacji działalności przedsiębiorstwa (podmiotu prawnego) klasycznie rozpatrywanego w rachunkowości podczas sporządzania sprawozdań finansowych.
Czy to oznacza, że należy przyjąć założenie o kontynuacji działalności?
Jak zostało to już wskazane na początku, takie upadające przedsiębiorstwo w danym momencie może przeżywać zaburzenia w realizowanej działalności i mogą występować w nim braki powodujące utratę możliwości generowania dochodów, ale nie musi to być stan nieodwracalny. Sama procedura upadłościowa ma istotny wpływ na prowadzenie czy kontynuowanie działalności. W przypadku naszych wycen sporządzanych na potrzeby postępowań upadłościowych, tam, gdzie to tylko było zasadne, najczęściej przyjmowaliśmy założenie, że zgodnie z intencją ustawodawcy przedsiębiorstwo ma zostać zachowane, a więc kontynuować swoją działalność.
Przyjmowaliśmy więc raczej założenie o kontynuacji działalności przedsiębiorstwa nawet mimo pewnych braków w jego strukturze np. w efekcie zwolnień pracowników. Niemniej należy mieć na uwadze, że przypadek każdego przedsiębiorstwa należy rozpatrywać oddzielnie i nie można teoretycznie wykluczyć założenia likwidacji przedsiębiorstwa np. w sytuacji, gdy cała branża, w której działa, z jakichś powodów utraciła długoterminowo zdolności zarobkowania (np. skok technologiczny wyeliminował zapotrzebowanie na pewne produkty lub import produktów z krajów o wyraźnie niższych kosztach, czyni produkcję w upadłym przedsiębiorstwie nieopłacalną).
Łukasz Łupiński
