Wycena na potrzeby przygotowanej likwidacji jako dobry materiał do analiz wszystkich przedsiębiorstw
Dział wycen przedsiębiorstw w upadłości jest specyficznym obszarem w dziedzinie wycen przedsiębiorstw. Ma swoje lepsze i gorsze strony. Z jednej strony może wiązać się ze żmudną pracą, kiedy np. trzeba przeanalizować kilkadziesiąt wpisów w dziale III ksiąg wieczystych nieruchomości przedsiębiorstwa pod kątem wygaśnięcia bądź nie w trakcie sprzedaży w postępowaniu upadłościowym obciążeń ustanowionych na tych nieruchomościach.
Z drugiej strony specyfika tej dziedziny powoduje to, że co krok mogą się pojawić pewne ciekawe zagadnienia, kiedy np. trzeba zinterpretować, czyli w praktyce w pewnym sensie „pogodzić” ze sobą przepisy prawa upadłościowego z innymi ustawami, które to daną kwestię mogą kazać traktować całkiem inaczej.
Niewątpliwie też ciekawą kwestią jest sama możliwość obserwacji, a właściwie wzięcia udział w procesie „przywracania” przedsiębiorstwa na rynek. W przypadku tego właśnie procesu spotykamy się z kluczowym problemem tego, jaki powinien być minimalny zakres składników by można było mówić o przedsiębiorstwie. Sposób w jaki rozważany jest ten problem zależy od etapu, na którym sporządzana jest wycena. Jeśli zlecana jest wycena przedsiębiorstwa przez syndyka to najczęściej dotyczy ona przedsiębiorstwa w całości i wtedy podejmowana jest też próba sprzedaży przedsiębiorstwa w całości.
Generalnie w tym momencie rola wyceniających w procesie się kończy, a na to jak będzie wyglądała dalsza sprzedaż aktywów przedsiębiorstwa będą mieli wpływ syndyk, rada wierzycieli, sędzia a przede wszystkim potencjalni inwestorzy bądź ich brak. Dzieje się to już kilka – kilkanaście miesięcy od złożenia wniosku o upadłość.
Możliwa jest też inny scenariusz – podjęcie próby sprzedaży przedsiębiorstwa już w momencie złożenia wniosku o upadłość. Mowa tu o procedurze przygotowanej likwidacji (tzw. „pre-pack”) czyli o złożeniu wniosku o zatwierdzenie warunków sprzedaży przez uczestnika postępowania (dłużnika bądź wierzyciela), który to wniosek wskazywałby m.in. oferowaną cenę oraz konkretnego zainteresowanego inwestora. Wniosek ten składa się wraz ze wnioskiem o ogłoszenie upadłości bądź już po złożeniu samego wniosku o upadłość. W każdym razie będzie to przed rozstrzygnięciem wniosku o upadłość przez sąd.
Chociaż tzw. „pre-pack” formalnie jest uregulowany w prawie upadłościowym to pod względem ekonomicznym należy traktować procedurę przygotowanej likwidacji w kategorii restrukturyzacji przedsiębiorstwa. Zgodnie z art. 56a. ust. 1. Prawa upadłościowego wniosek o sprzedaż w takiej procedurze może dotyczyć całego przedsiębiorstwa, jego zorganizowanej części lub składników majątkowych stanowiących znaczną cześć przedsiębiorstwa. Sama możliwość pewnego doboru wariantu składników daje możliwości restrukturyzacyjne polegające na wybraniu zakresu aktywów i przejęcia przez inwestora np. tego obszaru działalności, który rokuje na uzdrowienie.
Kolejną kwestią, która daje nadzieję na uratowanie przedsiębiorstwa jest to, że zyskuje ona nowego właściciela, który to może być inwestorem z branży posiadającym bogatsze od dotychczasowego właściciela know-how, czy jakiś pewien pomysł na działalność przedsiębiorstwa. Może to dawać nadzieję na to, że wyprowadzi on przedsiębiorstwo z problemów, które doprowadziły je do sytuacji, w której było zmuszone złożyć wniosek o upadłość. Po trzecie zgodnie z art. 313 ust.1 prawa upadłościowego sprzedaż dokonana w postępowaniu upadłościowym ma skutki sprzedaży egzekucyjnej. Nabywca nabywa je co do zasady bez żadnych obciążeń co jest być może najbardziej kluczową kwestią dla uratowania przedsiębiorstwa.
Dlaczego wyceny na potrzeby przygotowanej likwidacji w postępowaniach upadłościowych może mieć przełożenie na wszystkie przedsiębiorstwa w gospodarce, również na te „zdrowe”? Posłużmy się w tym miejscu porównaniem z branżą medyczną. Sposób leczenia pacjentów zależy od konkretnej sytuacji, ale to analiza sytuacji skrajnych (czyli w pewnych przypadkach nawet zagrożenia życia) daje materiał do analiz, które mogą dać najszerszą odpowiedź na pytanie co mogło doprowadzić do wystąpienia problemów zdrowotnych danego rodzaju. Dzięki wiedzy nabytej szczególnie przy analizie doświadczeń z sytuacji skrajnych medycyna może formułować zalecenia zdrowotne służące całemu społeczeństwu.
Tak więc, tak jak analiza skrajnych przypadków medycznych służy tworzeniu wiedzy i formułowaniu zaleceń zdrowotnych dla całego społeczeństwa tak analiza sytuacji skrajnych jakimi są przedsiębiorstwa podlagającymi wycenom w procedurze pre-pack służy tworzeniu wiedzy o funkcjonowaniu przedsiębiorstw i może dostarczać cennej wiedzy dotyczącej wszystkich przedsiębiorstw.
Specyfika sprzedaży przedsiębiorstwa w przygotowanej likwidacji
Kwestie wymienione powyżej nie wyczerpują zagadnienia, dlaczego to akurat w przypadku wycen na potrzeby postępowań upadłościowych minimalny zakres składników jest tak istotną kwestią. Wracając do początku sama fakt, że wycena jest sporządzana na potrzeby postępowania upadłościowe świadczy o tym, że w przedsiębiorstwie występowały jakieś problemy co najmniej natury finansowej. Problemy te mogą okazać się nie do przezwyciężenia nawet przez nowego właściciela, nawet mającego odpowiednie know-how, fundusze i inne potrzebne zasoby. Innymi słowy w każdej sytuacji nabycie takiego przedsiębiorstwa wiąże się z ryzykiem.
Z tego powodu w interesie potencjalnego nabywcy jest ograniczenie tego ryzyka, m.in. przez ograniczenia wielkości zainwestowania kapitału i objęcia dokładnie tych aktywów, które są potrzebne do prowadzenia dalszej działalności a pominięcie tych, które nie są niezbędne, a za które to też należałoby zapłacić i które to same w sobie mogą generować problemy nie przynosząc odpowiednich korzyści. W takich sytuacjach stajemy przed zadaniem oceny jaki skład aktywów będzie już stanowił przedsiębiorstwo a jaki nie będzie stanowił.
Definicja przedsiębiorstwa
Definicję przedsiębiorstwa zawiera art. 55 [1] Kodeksu Cywilnego. Brzmi ona w następujący sposób: „Przedsiębiorstwo jest zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej.” W dalszej części art. 55 [1] KC znajduje się zapis: „Obejmuje ono w szczególności:” gdzie wyliczone są przykładowo jego składniki, między innymi: oznaczenie indywidualizujące przedsiębiorstwo, własność nieruchomości i ruchomości, prawa z umów najmu i dzierżawy, wierzytelności, koncesje, patenty, majątkowe prawa autorskie i pokrewne, środki pieniężne, a także tajemnice przedsiębiorstwa oraz księgi i dokumenty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej. Taka konstrukcja sugeruje, że za przedsiębiorstwo można uznać każdy taki zbiór aktywów, który będzie stanowił zorganizowany zespół składników niematerialnych i materialnych, przeznaczony do prowadzenia działalności gospodarczej.
Dla porządku rozważań należy dodać, że definicja podana wyżej nie odnosi się do kwestii ujęcia jako składników przedsiębiorstwa zobowiązań, jednakże w przypadku postępowań upadłościowych nie obejmuje ona ich z zasady.
W art. 55[4] KC stwierdza się, że: „Nabywca przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego jest odpowiedzialny solidarnie ze zbywcą za jego zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa (…) Odpowiedzialność nabywcy ogranicza się do wartości nabytego przedsiębiorstwa”. Przepisy art. 55[1] i art. 55[4] KC stanowią, w obrocie rynkowym na zasadach ogólnych, o treści wartości przedsiębiorstwa. Inaczej jest w przypadku sprzedaży przedsiębiorstwa w trybie przewidzianym w prawie upadłościowym tj. m.in. w ramach przygotowanej likwidacji (pre-pack), o której mowa w art. 56a Prawa upadłościowego. Rynkowa wartość przedsiębiorstwa, ustalana na potrzeby sprzedaży przedsiębiorstwa w postępowaniu upadłościowym, najogólniej rzecz ujmując powinna obejmować tylko wartość aktywów przedsiębiorstwa opisanych w przepisach art. 55[1] KC. Dodatkowo należy zaznaczyć, że w przypadku sprzedaży przedsiębiorstw w upadłości praktyką jest, że z zakresu przedsiębiorstwa objętego sprzedażą wyłącza się gotówkę i środki pieniężne na kontach.
Kryteria, którymi się kierujemy przy ocenie tego czy dany zespół składników należy uznać za przedsiębiorstwo
W przypadku przedsiębiorstw w upadłości pewną pomocniczą wskazówką jest art. 2. Ust. 1 prawa upadłościowego: „Art. 2. 1. Postępowanie uregulowane ustawą należy prowadzić tak, aby roszczenia wierzycieli mogły zostać zaspokojone w jak najwyższym stopniu, a jeśli racjonalne względy na to pozwolą – dotychczasowe przedsiębiorstwo dłużnika zostało zachowane.” (podkreślenie i pogrubienie dodane przez autora). Tak więc prawo nakazuje traktowanie przedsiębiorstw w taki sposób, aby w miarę możliwości przedsiębiorstwo dłużnika zostało ocalone. Ma to przełożenie na wycenę i stanowi wskazówkę przy ocenę składników majątku przedsiębiorstwa pod kątem tego czy stanowią one przedsiębiorstwo czy nie.
Podstawowym kryterium jakim się kierujemy jest ocena tego czy wskazany zespół składników jest zdolny do prowadzenia działalności gospodarczej. Na tej podstawie oceniamy, które aktywa są potrzebne do prowadzenia działalności gospodarczej, a które nie. Analizujemy jak dane aktywa mają się do kwestii prowadzenia działalności przedsiębiorstwa. Czy są koniecznie potrzebne? Czy może służą działalności pobocznej? Czy działalność przedsiębiorstwa będzie zagrożona, jeśli nie przejdą na nowego nabywcę? Każde przedsiębiorstwo jest inne i w różnych przypadkach inny zestaw aktywów może być minimalnym stanowiącym przedsiębiorstwo.
Przykładowo w ostatnim czasie mieliśmy do czynienia z przedsiębiorstwem z branży logistycznej. Miało ono w swoich aktywach program (wartość niematerialną i prawną) do zarządzania przestrzenią magazynową. Oceniliśmy, że w tej sytuacji jest on niezbędny dla funkcjonowania przedsiębiorstwa. Można sobie wyobrazić, że nasza ocena mogłaby być całkiem inna, gdyby spółka posiadała taki program, ale prowadziłaby całkiem inną działalność np. myjnię samochodową i z racji charakteru prowadzonej działalności nie byłby on w niej niezbędny.
Nasze doświadczenia
W naszej pracy niejednokrotnie musieliśmy mierzyć się z zagadnieniem tego jaki zespół aktywów można uznać za przedsiębiorstwo, a jakie aktywa można zostawić poza przedsiębiorstwem, które zostanie nabyte przez nabywcę bez uszczerbku na możliwościach prowadzenia działalności. W pierwszej kolejności pochylmy się może nad tymi aktywami, które zdarzało nam się wyłączać z przedsiębiorstwa przeznaczonego do sprzedaży w trybie przygotowanej likwidacji.
– nieruchomości. Generalnie z założenia nieruchomości raczej są potrzebne w przedsiębiorstwie, jeśli to na nich są świadczone usługi, odbywa się produkcja czy po prostu stanowią siedzibę przedsiębiorstwa. Z przedsiębiorstwa na potrzeby przygotowanej likwidacji możemy wyłączyć te nieruchomości, które nie są niezbędne do prowadzenia działalności. Mogą to być nieruchomości zakupione jako inwestycje, służące pobocznej działalności przedsiębiorstwa, czy nawet takie, które są obecnie wykorzystywane w działalności, ale z których korzystanie można w sposób korzystny zamienić na np. wynajem powierzchni u innego podmiotu.
– środki trwałe o charakterze ruchomości. Podobnie jak w przypadku nieruchomości ruchomości generalnie mogą być potrzebne do dalszej działalności. Wyjątkiem może być np. sytuacja, w której jakaś grupa środków trwałych nie jest już potrzebna z racji np. zaprzestania prowadzenia jakiegoś obszaru działalności czy zmiany metod działalności.
– środki trwałe w budowie. W zależności od konkretnej sytuacji. W związku z tym, że ważniejsze jest samo uratowanie przedsiębiorstwa od rozpoczętych inwestycji środki trwałe w budowie nie muszą stanowić składu przedsiębiorstwa, zwłaszcza jeśli to one przyczyniły się do problemów finansowych przedsiębiorstwa.
– udziały lub akcje. Mogą być pominięte udziały lub akcje nabyte wyłącznie w celach inwestycyjnych, czyli osiągnięcia korzyści z dywidendy czy ze wzrostu ich wartości. Do indywidualnej oceny są sytuacje, jeśli chodzi o udziały i akcje w podmiotach z którymi występują zależności operacyjne.
– gotowe produkty. Nie ma konieczności obejmowania ich w pre-packu. Gotowe produkty mogą zostać sprzedane samodzielnie. Wyjątkiem jest sytuacja, w której przejęcie przez inwestora jest wskazane, jeśli byłoby to istotne z punktu widzenia kształtowania się relacji z klientami przedsiębiorstwa.
– należności krótkoterminowe i aktywa o podobnych charakterze (udzielone pożyczki). Mogą zostać pominięte bez zagrożenia działalności. Należności stanowią rozliczenie zdarzeń, które nastąpiły wcześniej i stanowią źródło środków finansowych w przedsiębiorstwie. Z tej racji nie są konieczne do objęcia przez inwestora.
– środki pieniężne w kasie i na rachunkach. Co do zasady w przypadku postępowań upadłościowych środki pieniężne w kasie i na rachunkach są przejmowane przez syndyka, a więc nie stanowią przedsiębiorstwa. Należy jednak zauważyć, że z samego faktu chęci nabycia przez inwestora przedsiębiorstwa wynika konieczność posiadania czy przynajmniej zgromadzenia przez niego odpowiedniej ilości środków pieniężnych.
Oczywiście wskazany wyżej katalog nie jest to zamknięty. Skoro wskazane zostały aktywa, które mogą nie stanowić przedsiębiorstwa to wskażmy również jakie aktywa powinny być objęte wnioskiem o pre-pack, czyli jaki powinien być minimalny zakres składników przedsiębiorstwa, aby móc mówić o nim jako o przedsiębiorstwie:
– wartości niematerialne i prawne (konieczne do prowadzenia działalności np. oprogramowanie, niezbędne patenty czy licencje)
– nieruchomości (takie, które służą prowadzeniu działalności);
– środki trwałe o charakterze ruchomości (takie, które są potrzebne prowadzeniu działalności);
– środki trwałe w budowie (jeśli są potrzebne, a perspektywa przekazania ich do użytkowania jest realna);
– zapasy materiałów, półproduktów i produkcji w toku (potrzebne do podtrzymywania produkcji);
– zaliczki na zapasy (w celu zabezpieczenia zapasów do produkcji);
– krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe (w zależności od tego co może się na nie składać np. ubezpieczenia majątku czy opłaty za członkostwo w obowiązkowych organizacjach branżowych);
Tytułem uzupełnienia należy wskazać, że przedsiębiorstwo tworzą oczywiście również takiego rodzaju składniki jak zawarte umowy np. z pracownikami.
Ocena tego na ile dane aktywa mogą stanowić przedsiębiorstwo jest dokonywana indywidualnie dla każdego przedsiębiorstwa w zależności m.in. od jego stanu. Tytułem podsumowania minimalnym zakresem przedsiębiorstwa uznanym przez nas za przedsiębiorstwo było przedsiębiorstwo, na które składały się wyłącznie nieruchomości oraz ruchomości o charakterze środków trwałych.
Dotyczyło ono przedsiębiorstwa przetwórczego, nieprowadzącego działalności od kilku miesięcy i niemające już od pewnego czasu pracowników. W okolicznościach tej sprawy uznaliśmy, że jest to wystarczający zakres składników by mówić o przedsiębiorstwa, przy czym w opisie i oszacowaniu zastrzegliśmy, że spółka nie ma już pracowników i to na nabywcy przedsiębiorstwa będzie ciążyć zadanie skompletowanie załogi.
Sprawa rozstrzygnęła się korzystnie, ponieważ Sąd ogłosił upadłość tego przedsiębiorstwa i zatwierdził wniosek o zatwierdzenie warunków na podstawie sporządzonej przez nas wyceny. Można więc stwierdzić, że minimalnym zakresem aktywów stanowiących przedsiębiorstwo były nieruchomości i ruchomości o charakterze środków trwałych.
Łukasz Łupiński – starszy analityk finansowy / specjalista ds. wyceny przedsiębiorstw
