Rynek – to zespół mechanizmów koordynujących wymianę dóbr i usług. Dochodzi tu do wymiany bezpośredniej lub za pośrednictwem pośredników. Ceny i ilości sprzedawanych dóbr są określane, przynajmniej częściowo, w wyniku wzajemnego oddziaływania sprzedawców i nabywców tych dóbr (podaż – popyt).
Pojęcie i jego definicja są znane i zrozumiałe. W trakcie przeprowadzania analizy rynku jednak należy się zagłębić, zrozumieć i precyzyjnie zdefiniować jaki „rodzaj rynku” faktycznie winien w rozpatrywanym przypadku być brany pod uwagę.
Podział rynku może być wykonany ze względu na jego charakter, np.:
– rodzaj dóbr stanowiących przedmiot obrotu: towary, dobra, usługi;
– stanu: nowy – rynek pierwotny/producencki lub używany – rynek wtórny;
– zasięgu: lokalny, regionalny, krajowy, międzynarodowy (europejski), światowy;
– uczestnicy: czy w transakcji biorą udział przedsiębiorcy, producenci czy jednostki prywatne;
– ilości: hurtowy i detaliczny.
Dlaczego jest to tak istotne? Ponieważ może doprowadzić wyceniającego do błędnych wniosków co przełoży się na określoną wartość.
Najlepiej pokarze to kilka case studies.
1. Weźmy za przykład obiekt powszechnie używany w gospodarstwach domowych – rower.
Określone cechy rynku:
- Rodzaj = towar;
- Obiekt używany = rynek wtórny;
- Obiekt popularny – znaczna ilość ofert na rynku = rynek lokalny;
- Uczestnik = osoby prywatne;
- Ilość 1 = rynek detaliczny.
Zdefiniowane atrybuty pozwalają określić wartość takiego obiektu w sposób bardzo prosty, korzystając choćby z popularnych portali handlowych aukcyjnych, na których znajdziemy szeroką ofertę takich obiektów oraz informacje o kwotach za jakie zostały zbyte. Uczestnicy mają łatwy dostęp do szerokiego rynku, operują lokalnie w kwotach brutto.
Jest to wartość rynkowa na rynku nie wykazującym ograniczeń, wręcz zawężanym przez nabywcę z racji ilości ofert do przestrzeni lokalnej.
2. Innym przykładem może by maszyna stosowana w zakładach zajmujących się obróbką skrawaniem – tokarka.
Określone cechy rynku:
- Rodzaj = towar;
- Obiekt używany = rynek wtórny;
- Obiekt produkcyjny = mniej popularny = rynek krajowy;
- Uczestnik = przedsiębiorca;
- Ilość 1 – rynek detaliczny.
Tak zdefiniowane atrybuty wskazują, że wyceniany obiekt wymaga już szerszego rozpoznania rynkowego i objęcia całego rynku krajowego. Taki zasięg pozwoli na stworzenie odpowiedniej grupy porównawczej. Wartość określona zostanie (najprawdopodobniej) w kwocie netto. Jest to wartość rynkowa, określona w oparciu o analizę rynku krajowego – rozszerzonego.
Poddajmy rozpatrywaniu bardziej skomplikowany przykład.
3. Maszyna służąca do produkcji wysokowytrzymałych płyt kartonowych.
Określone cechy rynku:
- Rodzaj = towar;
- Obiekt używany = rynek wtórny;
- Obiekt produkcyjny specjalistyczny = mało popularny = rynek międzynarodowy;
- Uczestnik = przedsiębiorca;
- Ilość 1 – rynek detaliczny.
Wskazane atrybuty kierują już nas w inny rodzaj rynku tj. rynek międzynarodowy, specjalistyczny o niskim poziomie nasycenia ofertami. Znaczna ilości ofert nie posiada wskazanej ceny. Wymaga to na wyceniającym konieczność kontaktu bezpośredniego z oferentami i składanie zapytań. Pamiętać należy, że podmioty z poza kraju podlegają pod inne opodatkowanie (nieanalizowane w niniejszym opracowaniu).
Jest to wartość rynkowa, określona w oparciu o analizę znacznie ograniczonego rynku specjalistycznego, branżowego, międzynarodowego, na którym operują producenci o dużych zdolnościach produkcyjnych.
Skomplikujmy jeszcze sytuację.
4. Wycenie podlega towar (np. nabiał), który był transportowany pomiędzy producentem a hurtownią.
Określona ma zostać jego wartość rynkowa. Co w takim przypadku oznacza RYNEK, jak go rozpatrywać. Początkowo należy poddać analizie kto jest uczestnikiem tej transakcji (producent – hurtownik). Produkt jednak jest popularny, dostępny również na półkach sklepowych w całym kraju detalicznie.
Opisane atrybuty transakcji wskazują, że w takim przypadku wartość dla „nadawcy” i „odbiorcy” może być zupełnie inna (!). W momencie, kiedy towar znajduje sią w magazynie producenta posiada wartość wynikającą z kosztu produkcji. W momencie kiedy towar podlega transportowi posiada już inną wartość. Wynika ona z ceny jaką zapłacił za nią odbiorca w oparciu o np. umowę generalną. W momencie kiedy towar rozdysponowany jest na półki sklepowe posiada już inną wartość wynikającą z ceny detalicznej.
Jednak jaka jest jego wartość w momencie dokonywania transportu? Czy taka, za jaką został zakupiony czyli rynek producencki, hurtowy? Czy taka, która uwzględnia marżę pośrednika, który już widzi ją jako efekt sprzedaży detalicznej?
A jeśli towar pochodził zza granicy to może jego wartość wynika z CMR określonej w Konwencji CMR i ustalonych jednostek przeliczeniowych SDR (za kilogram)?
W takim przypadku analiza okoliczności transakcji jest kluczowa. Poznanie wszystkich aspektów pozwoli dopiero na określenie bardzo specyficznego i wąskiego rynku, który dostępny jest np. wyłącznie dla podmiotów współpracujących na podstawie umów generalnych. Wskazać należy również, że określana wartość jest WARTOŚCIĄ RYNKOWĄ dostępną tylko dla bardzo wąskiego grona uczestników. Jednak podmiot, który chciałby w nim uczestniczyć, przystąpi do niego na podstawie zbliżonych umów o współpracy = rynek podmiotów współpracujących. Bardzo specyficzny, ograniczony, kontrolowany przez producenta.
Ciąg dalszy artykułu w kolejnej, trzeciej części.
Tomasz Jagiełło – Lege Advisors
