Wycena majątku technicznego w zakładach przemysłowych, szczególnie w przypadku maszyn specjalistycznych oraz zintegrowanych systemów produkcyjnych, wymaga nie tylko wiedzy technicznej, ale również zrozumienia szerszego kontekstu operacyjnego i ekonomicznego. Różnorodność metod wyceny oraz celów, dla których są stosowane, powoduje, że wybór odpowiedniego podejścia ma kluczowe znaczenie dla uzyskania wiarygodnych i użytecznych wyników.
Najczęściej stosowaną metodą jest podejście porównawcze, polegające na analizie cen transakcyjnych podobnych urządzeń na rynku wtórnym. Sprawdza się ono w przypadku maszyn standardowych, takich jak np. tokarki. Dla urządzeń unikatowych lub niedostępnych na rynku wtórnym, stosuje się podejście kosztowe – deprecjacji wartości odtworzeniowej RCN (Replacement Cost New), pomniejszonej o ubytek wartości z przyczyn fizycznych, ekonomicznych i funkcjonalnych. W odniesieniu do branży przemysłowej coraz częściej wykorzystuje się podejście mieszane, łączące analizę danych finansowych, danych rynkowych i operacyjnej przydatności urządzenia w konkretnym zakładzie.
W tym kontekście pojawia się pytanie o zasadność stosowania pojęcia wartości użytkowej. Czy ma ona realne znaczenie ekonomiczne, czy też stanowi jedynie subiektywną ocenę przedsiębiorcy? Wartość użytkowa rozumiana jest jako użyteczność środka w danym środowisku produkcyjnym, z uwzględnieniem jego wpływu na wydajność, ciągłość i jakość procesów. Zazwyczaj nie podlega ona bezpośredniej wycenie, jednak stanowi istotny składnik przeprowadzanej szerokiej analizy rynku branżowego. Efekt tego badania znajduje odzwierciedlenie w zastosowanej metodzie kosztowej.
Według ASA (American Society of Appraisers), choć pojęcie „Use value” nie jest definiowane wprost jako osobna kategoria, stosowane są pojęcia pokrewne, takie jak „Fair Market Value in Continued Use” oraz „Fair Market Value – Installed”. Odnoszą się one do sytuacji, w których maszyna pozostaje zainstalowana w zakładzie i jest użytkowana w ramach bieżących procesów produkcyjnych. Wyceniając w ten sposób rzeczoznawca uwzględnia tzw. „soft costs” – koszty instalacji, integracji, projektowania czy szkoleń – które nie są częścią wartości rynkowej, ale mają istotne znaczenie dla konkretnego użytkownika.
Z kolei TEGoVA (The European Group of Valuers’ Associations) w standardach EVS‑PME 2022 nie posługuje się terminem „wartość użytkowa” wprost, jednak dopuszcza alternatywne podstawy wyceny, takie jak „special value” i „fair value”. Są one szczególnie istotne w przypadku maszyn „in situ”, czyli zainstalowanych w zakładzie w sposób trwały i pełniących funkcję w unikatowych procesach technologicznych. TEGoVA uznaje, że w takich przypadkach wartość rynkowa może nie być reprezentatywna, a właściwa wycena powinna uwzględniać realną użyteczność danego urządzenia w przedsiębiorstwie.
W praktyce rzeczoznawczej coraz częściej stosuje się podejście hybrydowe, w którym wartość użytkowa nie stanowi osobnej wartości liczbowej, ale jest istotnym elementem uzasadnienia wyceny końcowej. Uwzględnia się ją jako uzupełnienie analizy rynkowej i kosztowej, szczególnie w przypadkach, gdy urządzenie jest trudne do zastąpienia, ściśle powiązane z procesem lub stanowi kluczowy element infrastruktury zakładu.
Podsumowując, wycena i wykonana na jej potrzeby analiza rynku branżowego maszyn i urządzeń technicznych w środowisku przemysłowym może w określonych przypadkach wymagać podejścia wykraczającego poza klasyczne metody rynkowe i kosztowe. Choć wartość użytkowa nie jest oddzielną kategorią wartości definiowaną przez wiodące organizacje branżowe, jej uwzględnienie w analizie może być zasadne – zwłaszcza tam, gdzie urządzenia pełnią kluczową rolę w złożonych procesach technologicznych. Zarówno ASA, jak i TEGoVA dopuszczają uwzględnienie tej perspektywy w ramach podejścia mieszanego, o ile zostanie to odpowiednio udokumentowane, poparte spójną i merytoryczną argumentacją rzeczoznawcy oraz właściwie odzwierciedlone w zastosowanych współczynnikach.
Szymon Śledź
